Cyfansoddiad CBSCNPT - Cyngor Castell-nedd Port Talbot

Cyfansoddiad y Cyngor

Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot wedi cytuno ar gyfansoddiad sy'n nodi sut mae'r Cyngor yn gweithredu, sut y gwneir penderfyniadau a'r gweithdrefnau a ddilynir i sicrhau bod y rhain yn effeithlon, yn dryloyw ac yn atebol i bobl leol. Mae rhai o'r prosesau hyn yn ofynnol yn ôl y gyfraith, tra bod eraill yn fater i'r Cyngor eu dewis.

Penderfynodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot fabwysiadu’r Model Arweinydd a Chabinet, fel ei drefniadau gweithredol yn ei Gyfarfod Blynyddol ym mis Mai 2002.

Mae’r fframwaith Cyfansoddiadol hwn yn ymrwymo’r Cyngor i ddarparu sylfaen gref ar gyfer partneriaeth gymunedol, gan gynnwys cyfranogiad gweithredol holl randdeiliaid Castell-nedd Port Talbot. Mae'r Cyngor wedi ymrwymo i sicrhau bod prosesau gwneud penderfyniadau clir, atebol, arweinyddiaeth gymunedol gref a rhagoriaeth wrth ddarparu gwasanaethau yng Nghastell-nedd Port Talbot.

Mae'r fframwaith yn nodi sut mae'r Cyngor yn gweithredu a sut y gwneir penderfyniadau ynghyd â'r Gweithdrefnau a ddilynir i sicrhau bod penderfyniadau a swyddogaethau yn effeithlon, yn dryloyw ac yn atebol i bobl leol. Mae'r gyfraith yn gofyn am rai o'r prosesau hyn, tra bod eraill yn fater i'r Cyngor ei ddewis.

Darperir gweithdrefnau a chodau ymarfer manylach mewn rheolau a phrotocolau ar wahân ar ddiwedd y ddogfen.

Beth sydd yn y Cyfansoddiad?

Rhennir y Cyfansoddiad yn Erthyglau sy’n nodi’r rheolau sylfaenol sy’n llywodraethu busnes y Cyngor.

Darperir Gweithdrefnau a Chodau Ymarfer manylach yn y rheolau a'r Protocolau ar wahân ar ddiwedd y Cyfansoddiad.

Ategir y trefniant cyfansoddiadol hwn gan system o Lwfansau Aelodau a hysbysir gan drafodaethau Panel Annibynnol Cymru ar Gydnabyddiaeth Ariannol.

Mae protocol yn llywodraethu'r berthynas rhwng Swyddogion ac Aelodau'r Cyngor.

Er y gallai'r meysydd gweithgarwch Gweithredol, Craffu a Rheoleiddio rhoi golwg ar fod ar wahân mewn rhyw ffordd ac yn gwahaniaethu oddi wrth ei gilydd, maent mewn gwirionedd yn agweddau yn unig ar y Cyngor Bwrdeistref Sirol fel un corff corfforaethol statudol. Mae swyddogion hefyd yn gwasanaethu'r Awdurdod cyfan fel un corff statudol.

Sut mae'r Cyngor yn Gweithio

Ffurfiwyd y Cyngor ym mis Ebrill 1996 o ganlyniad i ad-drefnu llywodraeth leol. Mae'r awdurdod unedol newydd, sy'n darparu ystod eang o wasanaethau i boblogaeth o 139,650, yn gyfuniad o hen Gyngor Bwrdeistref Castell-nedd, Cyngor Bwrdeistref Port Talbot, a rhan o hen Gyngor Bwrdeistref Dyffryn Lliw a Chyngor Sir Gorllewin Morgannwg.

Mae'r Cyngor yn cynnwys 60 o Gynghorwyr (neu Aelodau) a etholir bob pum mlynedd. Mae cynghorwyr yn atebol yn ddemocrataidd i drigolion eu hadrannau etholiadol. Mae prif ddyletswydd cynghorwyr i’r gymuned gyfan, ond mae ganddynt ddyletswydd arbennig i’w hetholwyr, gan gynnwys y rhai na phleidleisiodd drostynt.

Mae'n rhaid i gynghorwyr gytuno i ddilyn cod ymddygiad i sicrhau safonau uchel yn y modd y maent yn cyflawni eu dyletswyddau. Mae'r Pwyllgor Safonau yn eu hyfforddi ac yn eu cynghori ar y cod ymddygiad.

Mae pob Cynghorydd yn cyfarfod fel y Cyngor. Mae cyfarfodydd y Cyngor fel arfer yn agored i'r cyhoedd. Yma mae Cynghorwyr yn penderfynu ar bolisïau cyffredinol y Cyngor ac yn gosod y gyllideb bob blwyddyn. Mae'r Cyngor yn penodi Arweinydd y Cyngor cyfan, sy'n cadeirio Cabinet Gweithredol o 10 (gan gynnwys yr Arweinydd).

Sut mae penderfyniadau'n cael eu gwneud

Y Pwyllgor Gwaith yw'r rhan o'r Cyngor sy'n gyfrifol am wneud y rhan fwyaf o benderfyniadau. Gwneir penderfyniadau eraill gan y Cyngor neu ei Bwyllgorau. Mae'r Pwyllgor Gwaith yn cynnwys yr Arweinydd Gweithredol (Cynghorydd a benodir yn flynyddol gan y Cyngor) a 9 Cynghorydd arall (a benodir yn flynyddol gan y Cyngor hefyd). Gelwir hyn yn Arweinydd a Gweithrediaeth y Cabinet ac mae'r 10 Cynghorydd hynny yn cynnwys y Cabinet.

Mae’r trefniadau Gweithredol yn y Cyfansoddiad hwn yn cynnwys trefniadau gan yr Awdurdod ar gyfer gweithredu Arweinydd a Gweithrediaeth Cabinet, a lle mae rhai o swyddogaethau’r Awdurdod yn gyfrifoldeb i’r Weithrediaeth (a fydd yn cynnwys Pwyllgorau Cabinet, a elwir yn gyffredin yn Fyrddau Cabinet) – a lle gall penderfyniadau Gweithredol gael eu gwneud gan y Cabinet; Pwyllgorau/Byrddau Cabinet; unrhyw swyddogion o'r Awdurdod; neu gan, neu ar y cyd ag, Awdurdod neu Awdurdodau eraill.

Cyhoeddir y busnes sydd i'w ystyried gan y Pwyllgor Gwaith, y Pwyllgorau Craffu a'r Cyngor yn ei gyfanrwydd yn y blaen raglen waith. Mae cyfarfodydd y Pwyllgor Gwaith, y Pwyllgorau Craffu, y Cyngor a Phwyllgorau eraill ar agor i'r cyhoedd eu mynychu ac eithrio lle mae materion personol neu gyfrinachol yn cael eu trafod, fel y'u diffinnir gan y gyfraith.

Mae’n rhaid i’r Pwyllgor Gwaith wneud penderfyniadau sy’n unol â pholisïau a chyllideb gyffredinol y Cyngor. Os yw'n dymuno gwneud penderfyniad sydd y tu allan i'r gyllideb neu'r fframwaith polisi, rhaid cyfeirio hyn at y Cyngor cyfan fel arfer.

Craffu

Cyhoeddir y busnes sydd i'w ystyried gan y Pwyllgor Gwaith, y Pwyllgorau Craffu a'r Cyngor yn ei gyfanrwydd yn y blaen raglen waith. Mae cyfarfodydd y Pwyllgor Gwaith, y Pwyllgorau Craffu, y Cyngor a Phwyllgorau eraill ar agor i'r cyhoedd eu mynychu ac eithrio lle mae materion personol neu gyfrinachol yn cael eu trafod, fel y'u diffinnir gan y gyfraith.

Bydd craffu yn ‘ffrind beirniadol’ i’r Cabinet ac eraill sy’n gwneud penderfyniadau er mwyn hyrwyddo gwell gwasanaethau, polisïau a phenderfyniadau. Gan weithio mewn ffordd debyg i bwyllgorau dethol seneddol, mae trosolwg a chraffu yn cynnwys cynghorwyr nad ydynt yn y cabinet. Maent yn cydweithio i sicrhau bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot yn sefydliad atebol, agored a thryloyw.

Bydd craffu yn caniatáu i ddinasyddion gael mwy o lais ym materion y Cyngor drwy gynnal sesiynau cyhoeddus i ymchwilio i faterion o bryder lleol. Yn unol ag A21 Deddf Llywodraeth Leol 2000 a Pharagraffau 8 a 9 o Atodlen 1 i’r Ddeddf, bydd y rhain yn arwain at adroddiadau ac argymhellion sy’n hysbysu ac yn cynghori’r Cabinet a’r Cyngor cyfan ar adolygu polisïau, cyllideb a materion darparu gwasanaethau. Gall craffu hefyd graffu ar benderfyniadau'r Cabinet.

Gallant 'alw i mewn' penderfyniad a wnaed gan y Pwyllgor Gwaith ond nad yw'n cael ei weithredu eto. Mae hyn yn eu galluogi i ystyried a yw'r penderfyniad yn briodol. Efallai y byddan nhw'n argymell bod y pwyllgor gwaith yn ailystyried y penderfyniad. Gall y Pwyllgor Gwaith neu'r Cyngor ymgynghori â nhw hefyd ar benderfyniadau sydd i ddod a datblygu polisi.

Staff y Cyngor

Mae gan y Cyngor swyddogion sy'n gweithio iddo roi cyngor, gweithredu penderfyniadau a rheoli'r ffordd y caiff ei wasanaethau ei ddarparu o ddydd i ddydd. Mae gan rai swyddogion ddyletswydd benodol i sicrhau bod y Cyngor yn gweithredu o fewn y gyfraith ac yn defnyddio ei adnoddau'n ddoeth. Mae cod ymarfer yn rheoli'r berthynas rhwng swyddogion ac aelodau'r Cyngor.

Rôl Cynghorydd

Yn ogystal â'r cyngor llawn, bydd cynghorwyr yn gyffredinol yn eistedd ar un neu fwy o bwyllgorau.

Y rolau allweddol a gymerir gan gynghorwyr yw:

gwneud penderfyniadau gweithredol: mae cynghorwyr yn mynychu cyfarfodydd llawn y cyngor, ac efallai y bydd gan rai rolau penodol mewn perthynas â llunio polisïau, darparu gwasanaethau a defnyddio adnoddau
craffu ar benderfyniadau: gall cynghorwyr wasanaethu ar baneli craffu, neu bwyllgorau sy’n craffu ar bolisïau presennol a darpariaeth gwasanaethau
rôl swyddogaethau rheoleiddiol Cynghorydd: mae gan rai pwyllgorau'r cyngor, fel y rhai sy'n ymdrin â cheisiadau cynllunio a thrwyddedu, rôl led-farnwrol
cynrychioli eu ward: cynrychioli a chyfarfod â’r preswylwyr a grwpiau buddiant yn eu ward ac ymdrin â materion y maent yn eu codi. Yn ogystal, gall cynghorwyr fynychu cyfarfodydd cynghorau cymuned a gwasanaethu ar fforymau lle gellir trafod materion lleol rhwng aelodau etholedig, swyddogion y cyngor a’r gymuned ehangach.

O bryd i'w gilydd, efallai y bydd cynghorwyr hefyd yn ymwneud â meysydd eraill, megis datblygu polisïau newydd ar gyfer y cyngor.

Hawliau dinasyddion

Mae gan ddinasyddion nifer o hawliau wrth ddelio â'r Cyngor. Mae rhai o'r rhain yn hawliau cyfreithiol, tra bod eraill yn dibynnu ar brosesau'r Cyngor ei hun. Gall y Swyddfa Cyngor ar Bopeth leol gynghori ar hawliau cyfreithiol unigolion.

Lle mae aelodau'r cyhoedd yn defnyddio gwasanaethau penodol y cyngor, er enghraifft fel rhiant disgybl ysgol neu denant cyngor, mae ganddynt hawliau ychwanegol. Nid yw'r rhain wedi'u cynnwys yn y Cyfansoddiad hwn.

Mae'r Cyngor yn croesawu cyfranogiad gan ei ddinasyddion yn ei waith.

Dogfennau Cyfansoddiad (Yn Saesneg)

Llawrlwytho

Constitution user friendly guide (DOCX 902 KB)

Cyflwyniad

Introduction (DOCX 21 KB)

Erthyglau y Cyfansoddiad

Articles of the Constitution (DOCX 76 KB)

Gwneud penderfyniadau

Dirprwyaethau swyddogion a strwythur

Rheolau gweithdrefnol

Protocolau

Ymddygiad Aelodau a dogfennau cysylltiedig